door Kim Michaels

Als je een blik werpt op de lange gangen van de geschiedenis, kun je moeilijk ontkennen dat er altijd een duidelijk element van angst in religie zit. Zelfs in de rationele wereld van tegenwoordig zijn er veel christenen bij wie de eerste reactie op de titel en premisse van dit boek angst oproept. Ze zijn opgegroeid in een omgeving waarin de overtuiging overheerst dat alleen de mensen die in een specifieke interpretatie van de Bijbel geloven – die de kerk heeft gesteld – naar de hemel gaan en dat alle andere mensen naar de hel gaan. Hun buikgevoel over dit boek zal er een van angst zijn als zij hun gedachten over de veilige grenzen heen laten dwalen die hun kerk heeft gesteld en zij zich misschien openstellen voor ideeën die hen rechtstreeks in de hel brengen.

Tegenwoordig hebben we veel meer inzicht in de menselijke psyche dan in de tijd van Jezus. Daardoor weten we dat het belangrijkste effect van angst een vorm van mentale en menselijke verlamming is. Angst zorgt ervoor dat de mensen zich vastklampen aan alles wat bekend is, wat veilig lijkt. Het effect is dat de mensen in de praktijk geneigd zijn om bij de religie te blijven waarmee ze zijn opgegroeid en nooit over die veilige grenzen heen stappen. Wat ons onvermijdelijk bij de vraag brengt hoe Jezus dan aan volgelingen kon komen. Met andere woorden, als mensen in die tijd dezelfde op angst gebaseerde benadering van religie hadden gehad als we bij moderne christenen zien, hoe kon de vroegchristelijke beweging dan ooit van de grond komen?

De situatie spreekt voor zich. Tegenwoordig is het christendom duidelijk een doorsnee religie met imposante kathedralen, ingewikkelde rituelen en duidelijk omschreven doctrines. Maar in de tijd van Jezus was dat er allemaal niet, alleen een man die over de stoffige wegen van het oude Israël wandelde en niet werd erkend door een autoriteitsfiguur of een instituut.

De mensen die Jezus tegenkwam, waren meestal joden en die waren opgegroeid met ongeveer dezelfde benadering van religie als je tegenwoordig bij het christendom ziet. Ze dachten dat zij, als ze zich aan alle voorschriften van de joodse religie hadden gehouden – de belangrijkste religie in hun thuisland – gegarandeerd gered zouden worden. Maar als ze afdwaalden van de leer, dan zouden ze gegarandeerd naar de hel gaan. Voor het volgen van een onorthodoxe prediker zoals Jezus, kregen ze dus de allerhoogste straf.

Dit leidt tot een onontkoombare conclusie. Als alle mensen die Jezus tegenkwam, verlamd waren geweest door de op angst gebaseerde benadering van religie, dan had Jezus geen volgelingen kunnen hebben en dan was het christendom al als baby gestorven. Einde verhaal.

Omdat dit duidelijk niet is gebeurd, kunnen we concluderen dat er in ieder geval mensen waren die zich door Jezus lieten meenemen over de ‘veilige’ grenzen van de gangbare religie in zijn tijd. Om Jezus te volgen moest je bereid zijn om dapper te gaan waar geen enkele jood eerder was gegaan. Om een beter inzicht te krijgen in de leringen van Jezus dan het gangbare christendom van tegenwoordig te bieden heeft, moet je bereid zijn om dapper te gaan waar maar weinig christenen eerder zijn gegaan. Om dat te kunnen moet je het persoonlijke evenwicht vinden tussen twee tegengestelde krachten in de menselijke psyche.

Stel je eens voor hoe de mensen in vroeger tijden, bijvoorbeeld in het stenen tijdperk leefden. Bedenk dan eens hoe de mensen in het moderne westen leven en zie eens hoe groot dat verschil is. Wat is de ene factor die deze immense vooruitgang bepaalt, wat is het belangrijkste verschil tussen de moderne mensen en de mensen in het stenen tijdperk? Dit is dat moderne mensen veel meer weten dan de mensen in het verleden. Het vergroten van kennis is dus een van de factoren die de menselijke vooruitgang bevordert.

We hebben echter net gezien dat angst een van de sterkste krachten in de menselijke psyche is die ervoor zorgt dat mensen hun geest sluiten voor nieuwe kennis. Hoe kon die ongelooflijke uitbreiding van kennis er dan toch komen? Het antwoord moet zijn dat er nog een kracht in de menselijke psyche zit, een kracht die niet alleen het tegenwicht voor angst vormt, maar ons – in de woorden van Jezus zelf – vrij maakt van angst. Kijk nog eens naar deze uitspraak:

31 Jezus dan zei tegen de Joden die in Hem geloofden: Als u in Mijn woord blijft, bent u werkelijk Mijn discipelen,

32 en u zult de waarheid kennen, en de waarheid zal u vrijmaken. (Johannes 8)

Het lijkt duidelijk dat Jezus met alleen deze uitspraak zijn volgelingen een waarheid wilde geven die hun kennis zou kunnen vergroten en hen van angst bevrijden. Waarom is dit belangrijk? Omdat de moderne psychologie duidelijk heeft aangetoond dat angst berust op gebrek aan kennis. Je vreest het onbekende, wat betekent dat je, als je alles weet, vaak ziet dat je angst irrationeel is en dan verdwijnt die angst.

We zien nu dat angst een gesloten mentaal kader kan worden, een soort psychologische catch-22. Je bent bang omdat je gebrek aan kennis hebt, maar die angst heeft het verlammende effect dat je bang wordt om op zoek te gaan naar kennis die verder gaat dan je al weet. Dus zodra er angst in je psyche komt, belet die jou om de kennis te vinden die je van die angst kan bevrijden – angst voedt zichzelf. Bedenk eens dat kinderen bang in het donker zijn, maar als ze ouder worden, kunnen hun rationele gedachten begrijpen dat er niets van het donker te vrezen valt en dan verdwijnt die angst. Bedenk eens dat mensen in de middeleeuwen bang waren voor veel dingen die wij vandaag als niet-bestaand beschouwen en er dus ook niet meer bang voor zijn.

Maar toch, hoeveel mensen overwinnen angst? Zij moeten ernaar willen kijken, hun angsten onder ogen zien en naar meer kennis op zoek gaan die hen in staat stelt om te zien dat hun angst irreëel is. Zoals een Amerikaanse president heeft gezegd: “Wij hoeven alleen maar bang voor de angst zelf te zijn!”

Het lijkt nu wel duidelijk dat Jezus wilde dat zijn volgelingen hun persoonlijke kennis vergrootten en zelfs meededen aan de voortdurende zoektocht om de totale kennis van de mensheid te vergroten. Maar wat is ervoor nodig om de angst te overwinnen om naar je angst te kijken? Dit is een kracht in de menselijke psyche die de antithese vormt van angst, een kracht die angst uitdooft – net zoals de duisternis in een kamer dooft als je het licht aandoet. De Bijbel heeft een ongelooflijk mooie beschrijving van die kracht:

16 En wij hebben de liefde die God tot ons heeft, gekend en geloofd. God is liefde en wie in de liefde blijft, blijft in God, en God in hem.
17 Hierin is de liefde bij ons volmaakt geworden opdat wij vrijmoedigheid mogen hebben op de dag van het oordeel. Want zoals Hij is, zijn ook wij in deze wereld.
18 Er is in de liefde geen vrees, maar de volmaakte liefde drijft de vrees uit. De vrees houdt immers straf in, en wie vreest, is niet volmaakt in de liefde.
19 Wij hebben Hem lief, omdat Hij ons eerst liefgehad heeft. (1 Johannes 4)

Denk eens na over de diepere betekenis van deze woorden: “volmaakte liefde drijft de vrees uit. De vrees houdt immers straf in, en wie vreest, is niet volmaakt in de liefde”. Dit komt helemaal overeen met wat veel moderne psychologen zeggen, namelijk dat liefde de antithese is van angst. Er zijn zelfs mensen onder hen die zeggen dat wij twee basisemoties hebben, namelijk liefde en angst. Jezus zelf schijnt zich hier bewust van te zijn geweest, want hij heeft vaak tegen zijn volgelingen gezegd dat zij niet bang moesten zijn. Hier is een duidelijk voorbeeld:

Vrees niet, kleine kudde, want jullie Vader heeft jullie het koninkrijk willen schenken. (Lucas12:32)

Veel christenen zijn opgegroeid met een kerk die zich nogal concentreert op het potentieel dat je ‘eeuwig in de hel brandt’. Zo’n kerk berust op een beeld van God dat een boos wezen in de lucht is die voortdurend op zoek is naar een kleine misstap van ons. Met andere woorden, zo’n religie gebruikt angst als voornaamste factor om de mensen te motiveren om de religieuze regels te gehoorzamen en de doctrines te geloven.

Maar is die boze God dezelfde God als wordt neergezet door Jezus in de bovenstaande uitspraak? Hoe kon een boze God ons met genoegen zijn koninkrijk schenken? Er zijn moderne christenen die een God neerzetten die ernaar uitziet dat wij naar de hel gaan, terwijl Jezus een God beschrijft die graag wil dat wij zijn koninkrijk erven.

Wat bepaalt welke God jij accepteert? Zou dat het evenwicht tussen angst en liefde in je psyche kunnen zijn? Als de mensen meer angst bezitten dan liefde, dan lijkt het beeld van een boze God hen aantrekkelijker toe, maar als de mensen angst beginnen te overwinnen, zijn ze geneigd om God als een liefdevolle God te beschouwen. Vanzelfsprekend moeten wij concluderen dat Jezus zelf alle angst had overwonnen, dus je zou kunnen zeggen dat zijn kijk op God beter is. Kijk nog eens naar een andere uitspraak:

Als u Mij liefhebt, neem dan Mijn geboden in acht. (Johannes 14:15)

Veel mensen hebben die uitspraak gelezen of gehoord zonder de verbazingwekkende implicaties ervan te overzien. Denk eraan dat Jezus in een omgeving verscheen die zich heel erg richtte op de angst dat je naar de hel moest. De leiders van de joodse religie waren net zo vaardig als sommige moderne christelijke predikanten om hun aanhang ‘aan te moedigen’ om hen te gehoorzamen door in te spelen op hun angst om te branden in de hel. Jezus heeft zichzelf duidelijk gedistantieerd van het religieuze establishment door een aanpak die niet op angst berustte.

Bedenk eens wat Jezus niet heeft gezegd. Hij zei niet: “Als je bang voor me bent, houd je dan aan mijn geboden.” Het lijkt dus wel duidelijk dat Jezus zijn aanhang niet probeerde te motiveren met angst. Hij wilde niet dat de mensen hem uit angst volgden; hij wilde hun motivatie verbeteren door die laten berusten op liefde. Het lijkt of Jezus niet probeerde mensen aan te spreken die door angst werden beheerst. Stel je eens voor hoe gemakkelijk hij de angst voor de hel of het oordeel had kunnen benutten om volgelingen aan te trekken. In plaats daarvan leek het of hij mensen uitzocht die bezig waren die angst te overwinnen en over te stappen op liefde.

Had Jezus misschien begrepen dat mensen die nog steeds in de angst vastzaten, zich aan de joodse religie zouden vastklampen en hun geest voor zijn boodschap zouden sluiten? Had hij door dat alleen de mensen die het evenwicht tussen angst en liefde op de weegschaal door hadden laten slaan naar liefde, open zouden staan voor zijn nieuwe leringen? Denk er eens over na hoe vaak Jezus tegen zijn discipelen heeft gezegd dat zij niet bang moesten zijn:

En Hij zei tegen hen: Waarom bent u angstig, kleingelovigen? Toen stond Hij op en bestrafte de winden en de zee, en er kwam een grote stilte. (Matteüs 8:26)

Wees dus niet bevreesd voor hen, want er is niets bedekt wat niet geopenbaard zal worden, en er is niets verborgen wat niet bekend zal worden. (Matteüs 10:26)

Wees dus niet bevreesd, u gaat veel musjes te boven. (Matteüs 10:31)

Jezus hoorde wat er was gebeurd en zei tegen de vader: “Wees niet bang! Blijf geloven, want het meisje zal weer gezond worden.” (Lucas 8:50)

Is het niet duidelijk dat Jezus niet wilde dat zijn volgelingen werden gedreven door angst maar dat hij wilde dat zij ‘perfect gemaakt in liefde’ waren. Op grond van de concepten waar wij in dit hoofdstuk naar hebben gekeken, zou je kunnen concluderen dat religieuze mensen in drie groepen kunnen worden ingedeeld:

• De mensen die worden gedreven door angst.
• De mensen die vrij van angst zijn en door liefde worden gedreven.
• De mensen die begonnen zijn angst los te laten, maar die nog niet ‘volmaakt gemaakt zijn in liefde’.

Dit boek heeft niet de intentie om iemand te bekritiseren. Mensen hebben het recht om religie op hun eigen manier te benaderen. Niettemin is het voorspelbaar dat de mensen die worden gedreven door angst, zich niet zullen openstellen voor dit boek en de mensen die door de liefde bevrijd zijn, hebben weinig baat bij dit boek. Dit boek is dus voor de mensen die er ergens tussenin zitten.

De reactie die mensen op dit boek hebben, wordt waarschijnlijk bepaald door het evenwicht tussen liefde en angst in hun psyche. Het is misschien nuttig om erover na te denken dat angst alleen maar verlammend werkt als we bang zijn om te kijken wat angst bij ons oproept. De enige sleutel om angst te overwinnen is onze geest openstellen voor meer kennis, want alleen de waarheid zal ons van angst bevrijden.

Denk erover na of jij je reacties op de ideeën in dit boek wilt bekijken om te zien of jouw reactie op liefde of angst berust. Als je een reactie ontdekt die op angst wordt gebaseerd, bedenk dan dat de enige manier om aan angst te ontkomen is dat je meer kennis krijgt. Je moet meer van de waarheid houden dan de beperkte kijk op de realiteit die jouw huidige angst heeft gewekt. Je moet zo van de waarheid houden dat jij je er niet door je angst van laat weerhouden om die waarheid te vinden.

De hele bedoeling van dit boek is je inzicht in de leringen van Jezus te vergroten. Als jij je er dus door je angsten van laat weerhouden om te stoppen met lezen, kap je elke kans af om de kennis te krijgen die je van angst kan bevrijden. Maar als je blijft lezen, vind je misschien precies de sleutelideeën die je helpen om in te zien hoe irrationeel je huidige angsten zijn en dit geeft je de kracht om ze los te laten.

Onthoud dat in de tijd van Jezus alleen de mensen die meer liefde bezaten dan angst, Jezus konden volgen. Tegenwoordig kunnen alleen degenen die meer liefde dan angst bezitten, de weg naar meer inzicht in de leringen van Jezus volgen.

Op grond van deze discussie kunnen we nog een belangrijke conclusie trekken. Een paar moderne christelijke kerken lijken te zeggen dat Jezus vooral geïnteresseerd was in het redden van ons, en dat afschilderen als een staat waarin we na deze wereld komen. Maar we hebben nu gezien dat Jezus de mensen duidelijk de waarheid wilde geven die hen kan bevrijden van angst. Dit leidt tot twee opmerkingen:

• Misschien was Jezus niet alleen geïnteresseerd in wat er met ons gebeurt na deze wereld omdat hij duidelijk wilde dat de mensen hun gemoedsgesteldheid veranderden terwijl ze nog op deze wereld waren?
• Misschien is onze gemoedsgesteldheid veranderen – van angst in liefde – een van de voorwaarden waaraan wij moeten voldoen om ons te kwalificeren voor de verlossing die Jezus ons kwam bieden?

De globale conclusie is dat een onderdeel van de komst van Jezus naar de aarde, was dat hij ons de waarheid wilde geven, ons wilde onderrichten. Dus dan gaan we vervolgens eens nadenken over wat voor leraar Jezus was. Maar laat ik eerst de keus verduidelijken die ons in dit hoofdstuk is voorgelegd:

• Reageer je op dit boek met angst en sluit jij je geest af voor alles wat verder gaat dan de ‘veilige’ doctrines van je huidige geloofssysteem?
• Reageer je met liefde en stel jij je geest open voor het grotere inzicht dat al jouw angsten kan ‘uitbannen’?